Tác giả:
Trần Thu Thảo. Trường Kinh Tế Quốc Dân (NEU).
Email: thuthaotran.hn@gmail.com
Nguyễn Phương Thảo. Trường Kinh Tế Budapest (BGE).
Email: npthao932@gmail.com
Vì sao không thể nói một loại vắc xin nhất định nào là tốt nhất? Tại sao tiêm vắc xin lại là điều thiết yếu mỗi người cần làm bây giờ để chấm dứt đại dịch này? Vì sao một số nước có tỉ lệ tiêm chủng cao nhưng vẫn phải tiếp tục đối mặt với làn sóng COVID mới?
Để trả lời các câu hỏi quan trọng như trên, nhấn mạnh sự thiết yếu của việc mỗi người cần được tiêm vắc xin và đẩy lùi sự phân biệt vắc xin, chúng mình đã tổng hợp các số liệu và “sự thật” đáng tin cậy trên thế giới. Chúng đến từ những Nghiên cứu của các chuyên gia và các bài báo của các trang báo uy tín ở nước ngoài, kết hợp một vài nhận định nhỏ cá nhân. Khi thu thập thông tin chúng mình cố gắng ưu tiên những thông tin có tính trung lập.
1. Có những loại vắc xin nào đã được cấp phép[1][2]?
2. Độ bao phủ vắc xin trên toàn thế giới hiện nay đang là bao nhiêu?
“Trên thế giới có hơn 7 tỷ nụ cười nhưng mà trong mắt…
… trong mắt chúng mình những nụ cười đã được tiêm vắc xin là những nụ cười an tâm nhất.”
Tính đến ngày 30/08/2021, tức trước khi chúng mình đăng tải bài blog này hai ngày, đã có 5.25 tỷ liều vắc xin được tiêm trên toàn thế giới. Tức cứ 100 người trên thế giới thì sẽ có khoảng 67 liều vắc xin cho họ[3]. Vậy có chăng chúng mình đã sắp đạt được miễn dịch cộng đồng, tức hoàn thành “chỉ tiêu” 70% – 80% dân số miễn dịch với virus SARS-COV-9? Chưa đâu!
3. Thế giới mới chỉ đi được 1 nửa chặng đường thôi. Tại sao vậy?
Lý do số 1: Đa số các loại vắc xin đều cần tiêm 2 mũi
Trên thực tế chúng mình chưa đạt được con số 65% dân số được tiêm chủng một cách đầy đủ bởi lý do đơn giản: con số 67% là kết quả của phép tính khi mỗi người chỉ tiêm 1 mũi vắc xin. Trong số các vắc xin đang được triển khai tiêm khẩn cấp, gần như chỉ có duy nhất vắc xin Janssen (Johnson and Johnson) là loại vắc xin yêu cầu 1 mũi. Đa phần các vắc xin đều yêu cầu 2 liều. Như vậy, thật ra chúng ta mới đạt được “độ phủ vắc xin” khoảng 30% dân số.
Cụ thể, tính đến 30/08/2021, mới chỉ có 39.3% dân số đã được tiếp cận với vắc xin. Trong đó, mới chỉ 27% đã được tiêm đầy đủ số mũi yêu cầu[4].
Lý do số 2: Khoảng cách trong việc phân bố vắc xin giữa các quốc gia phát triển và kém phát triển đang chênh lệch cực kỳ lớn!
Sự phân bố của các con số vừa được đề cập trên không lí tưởng như vậy, nó không xuất hiện ở mọi nơi trên thế giới. Sự thật là tại các quốc gia có thu nhập thấp, tỉ lỉ người đã được tiếp xúc với vắc xin mới chỉ dừng lại ở 1.6%.
Các cậu biết không, cho dù vắc xin có đạt hiệu quả 100% thì chúng cũng chỉ là một thất bại nếu không đạt được độ phủ đủ lớn! Vậy nên trái lại, WHO chỉ yêu cầu các vắc xin đạt hiệu quả trên 50%[5], và quan trọng rằng chúng có thể được tiếp cận một cách đầy đủ bởi > 70% [6] dân số, bao gồm cả những đất nước nghèo.
4. Vì sao miễn dịch cộng đồng là cách duy nhất để chiến thắng một đại dịch?
Để chiến thắng 1 đại dịch, ta phải khiến virus hoặc vi khuẩn gây ra đại dịch đó biến mất. Để làm được điều này, cho đến nay ta mới chỉ biết tới 2 công cụ gồm: thứ nhất là thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh; thứ hai chính là hệ thống miễn dịch của cơ thể.
Thuốc kháng sinh chỉ có khả năng tiêu diệt hoặc kìm hãm vi khuẩn, chưa từng có loại thuốc kháng sinh diệt được virus. Tuy chúng ta đã có 1 vài loại thuốc đặc hiệu cho 1 vài virus, nhưng việc sản xuất thuốc kháng virus cho tới nay là rất khó.
Vì vậy, tới đây mình nghĩ chúng mình đã hiểu rằng cách tốt nhất để một người có thể đánh bại virus hiện nay là bằng chính hệ thống miễn dịch của cơ thể. Và hệ thống miễn dịch này có thể được xây dựng nên qua 2 cách:
Cách 1: Chúng mình bị nhiễm virus, và để cơ thể tự chiến thắng chúng.
Khi chúng mình nhiễm virus và may mắn đánh bại được những căn bệnh mà nó gây ra, hệ thống miễn dịch sẽ học cách nhận ra virus và chống lại nó. Và khi có một số lượng đủ những người như vậy, virus sẽ bị chặn lại không thể lây lan bởi “bao vây” nó đều là những người đã miễn dịch. Ta gọi trạng thái khi có đủ lượng người miễn dịch đó là “miễn dịch cộng đồng”.
Tuy nhiên, đối với một virus có tốc độ lây lan nhanh như COVID-19, nếu thế giới cứ chờ đợi để đạt được “miễn dịch cộng đồng” một cách tự nhiên như vậy, sẽ có hàng chục triệu người chết trước khi chúng ta đạt được điều này. Vì vậy, loài người đã phát minh ra một trong những vũ khí “vĩ đại” nhất, đó là vắc xin.
Cách 2: Vũ khí “tối thượng” – Vắc xin
Vắc xin cũng là một cách khác giúp cơ thể xây dựng hệ thống miễn dịch, nhưng nhanh hơn gấp bội. Vì sự nhanh chóng này, đây sẽ là đường tắt an toàn và là phao cứu sinh để nhân loại đạt được “miễn dịch cộng đồng”.
Như đã giải thích ở phần đầu tiên (Những thông tin cơ bản về …), vắc xin cũng sẽ giúp cơ thể hình thành các tế bào ghi nhớ cách chống lại vi-rút gây bệnh COVID-19 nếu chúng ta nhiễm bệnh trong tương lai – một cách khác để con người hình thành hệ thống miễn dịch mà không cần phải “chờ tới khi mắc bệnh”!
Vậy nên mọi người hãy tiêm vắc xin nhé, vì đó là con đường hữu hiệu nhất!
5. Tại sao chúng ta cần nhiều hơn một quán quân trong cuộc đua vắc xin?
Bởi chỉ khi có nhiều loại vắc xin, tốc độ tiếp cận vắc xin của chúng mình mới đuổi kịp tốc độ lây lan và hình thành biến thể của virus. Để thắng được 1 chủng virus, nhân loại cần đạt miễn dịch cộng đồng bằng các cách chúng tớ đã đề cập phía trên, đồng nghĩa khoảng 70% – 80% dân số miễn dịch, tương đương khoảng 6 tỷ người. Nói cách khác, nếu coi mọi loại vắc xin đều đòi hỏi 2 liều tiêm (thực tế gần như là vậy), ta sẽ cần sản xuất cỡ 11 tỷ liều vắc xin – 11.000.000.000 đơn vị vắc xin là một con số thực sự khủng khiếp đấy!
Tốc độ tiếp cận và phân phối vắc xin phụ thuộc vào rất nhiều vấn đề:
Thứ nhất là các giai đoạn thử nghiệm khắt khe và tốn nhiều thời gian.
Trong các thời kỳ bình thường, trung bình mỗi loại vắc xin mất 4 năm để qua được giai đoạn này (do không gấp gáp, thường xuyên bị ngừng tài trợ,…).
Kết luận vấn đề 1: Vì nhu cầu cấp bách, đối với vắc xin ngừa COVID-19, giai đoạn này được thúc đẩy mạnh mẽ và chỉ tính bằng tháng.
Thứ hai là xây dựng nhà máy sản xuất. Mỗi loại sản phẩm đòi hỏi một dây chuyền sản xuất khác nhau, và vắc xin cũng vậy. Sự “khó nhằn” ở đây là để xây dựng nhà máy sản xuất 1 loại vắc xin nào đó, chúng mình cần chắc chắn loại vắc xin ấy có thể qua được giai đoạn thử nghiệm. Bằng không, việc xây các nhà máy sẽ trở thành “ném tiền qua cửa sổ” nếu vắc xin đó thất bại.
Kết luận vấn đề 2: Vì nhu cầu cấp bách, đối với vắc xin ngừa COVID-19, nhiều nhà sản xuất phải chấp nhận “đánh cược”. Họ xây dựng các nhà máy sản xuất khi vắc xin còn chưa thử nghiệm xong. Nếu vắc xin ấy không qua được giai đoạn thử nghiệm, thì “xét cho cùng, các khoản đầu tư đó cũng tiêu tốn cùng lắm là vài tỷ đô, để tiết kiệm cho hàng nghìn tỷ đô sau này” – trích lời tỷ phú Bill Gates.
Thứ ba là phân phối và tiêm chủng. Vấn đề này liên quan tới chính trị, khả năng tài chính của mỗi quốc gia, văn hóa và trời ơi đất hỡi muôn vàn vấn đề khác.
Fact: Mọi người biết không, ngay cả việc sản xuất 11 tỷ lọ thủy tinh chuyên dụng đựng vắc xin cũng là 1 thách thức rất lớn đối với nhân loại đấy ^^
Chính vì vậy việc sản xuất và phân bố mỗi loại vắc xin là rất rất lâu. Ta cần có nhiều loại vắc xin trên thế giới để tất cả cùng có thể hợp tác đánh bại đám virus này!
6. Tuy nhiên, có rất nhiều vấn đề xoay quanh các loại vắc xin chống COVID-19 hiện nay, đặc biệt là về “hiệu quả bảo vệ” của các vắc xin. Cụ thể là gì?
“Hiệu quả bảo vệ” của vắc xin
(Bảng dưới bao gồm các chỉ số: hiệu quả bảo vệ theo thử nghiệm ban đầu; hiệu quả bảo vệ hiện nay khi xuất hiện thêm các biến thể; và một chỉ số quan trọng nhưng hay bị lãng quên khác là hiệu quả bảo vệ khỏi bệnh chuyển biến nặng[7])
Lưu ý: Cho đến thời điểm hiện tại, chưa có nghiên cứu chỉ ra con số chính xác đánh giá hiệu quả của vắc xin Sinopharm và Jassen hiện tại (do bọn mình vẫn luôn ưu tiên những nguồn trung lập). Tuy không có con số cụ thể, các nguồn đều vẫn đang chỉ ra như sau:
(1) Sinopharm là “highly effective” – hiệu quả rất cao[8].
(2) Johnson&Johnson có độ hiệu quả lớn với mọi biến thể trừ biến Delta vẫn còn đang thu thập số liệu, nên tạm thời tớ sẽ lấy chỉ số nhỏ nhất là 50%[9].
Thời gian cần để cơ thể trở nên “miễn nhiễm” với virus sau khi tiêm[10]:
Giá cả của 6 loại vắc xin[11]:
Bảo quản vắc xin[12]:
Các số liệu trên ảnh hưởng tới sự phân bố vắc xin như thế nào[13]?
Mọi người thấy sao? Không đồng đều chút nào đúng không?
Đọc tiếp nhé!
7. Vì sao không thể nói một loại vắc xin nhất định nào là tốt nhất? Và vì sao không thể chỉ dựa vào số liệu về “hiệu quả bảo vệ” làm căn cứ?
Tất cả các số liệu trên cho chúng ta một “bức tranh” rõ nét hơn về các loại vắc xin. Nó chứng mình rằng ta chưa thể nói loại vắc xin nào tốt hơn, càng không thể khẳng định loại nào là tốt nhất. Vì sao?
Như mình đã nói, 1 vắc xin chỉ có thể đạt hiệu quả và chiến thắng nếu chúng đạt độ bao phủ đủ lớn.
Để đạt được độ bao phủ này cho toàn thế giới, bao gồm cả các nước nghèo, chúng ta còn cần phải cân nhắc tới: Giá cả các loại vắc xin như thế nào? Đất nước sản xuất vắc xin đó có cởi mở để chia sẻ vắc xin đó không? Tức, họ có chấp nhận giá cả sản xuất thấp không? Có chấp nhận viện trợ cho nước nghèo hơn không? Loại vắc xin ấy có dễ bảo quản không? Nhân lực và vật lực của đất nước tiếp nhận có đủ không?…
Đơn cử đối với Pfizer – loại vắc xin được cho là “có hiệu quả nhất”. Biểu đồ 1 đã minh chứng về hiệu quả bảo vệ của 1 số loại vắc xin khác như AstraZeneca cũng không kém cạnh mấy. Thêm vào đó, Pfizer là loại vắc xin yêu cầu điều kiện bảo quản nghiêm khắc và khó khăn nhất, điều này làm giảm độ bao phủ của Pfizer ở những nước nghèo như ở Châu Phi. Thêm nữa, Pfizer cũng cho thấy hiệu quả của vắc xin này đang giảm đáng kể khi đối mặt với biến thể Delta ở Israel.
Hay đối với Morderna, loại vắc xin được cho là rất hữu hiệu khác. Hiệu quả của Morderna được chỉ ra trong bảng 1. Tuy nhiên nghiên cứu cho thấy Morderna không hiệu quả bằng Pfizer đối với nhóm người tiêm cao tuổi[14]. Morderna cũng là loại vắc xin có giá thành trung bình cao nhất. Điều này 1 phần giải thích cho việc vì sao Morderna chủ yếu được phân phối ở Châu Âu và các quốc gia như Canada, các nước Trung Đông, Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, Đài Loan và Hoa Kỳ (tất nhiên rồi, đó là nơi sản xuất mà).
Nào mọi người, hãy tưởng tượng 2 điều sau khi chúng ta cứ chờ đợi để được tiêm 1 loại vắc xin nào đó:
Thứ nhất, nếu tất cả cùng chờ đợi vào 1 – 2 loại vắc xin, đến khi nào loại vắc xin ấy mới sản xuất và PHÂN PHỐI XONG 11 tỷ liều ở tất cả mọi nơi?
Thứ hai, nếu tất cả cùng chờ đợi vào 1 – 2 loại vắc xin, làm sao nhóm người không đủ điều kiện tiêm vắc xin (trẻ em và người già) mới có thể được bảo vệ?
Nói vậy để thấy rằng, chỉ 1 loại vắc xin là không đủ. Mỗi loại đều có điểm mạnh, điểm yếu riêng. Điều cần ghi nhớ là: chúng đều đã đáp ứng được yêu cầu tối thiểu khi được các chuyên gia phê duyệt trước khi tiến hành tiêm chủng diện rộng.
8. Vì sao một số nước có tỉ lệ tiêm chủng cao nhưng vẫn phải tiếp tục đối mặt với làn sóng COVID mới?
Đúng, các vắc xin đang làm chúng mình hụt hẫng khi tỉ lệ hiệu quả chống virus của chúng đang giảm mạnh ở những đất nước đã có độ bao phủ vắc xin lớn. Có những lí do chính sau:
Thứ nhất: Tính hiệu quả của vắc xin.
Số liệu về tính hiệu quả hiện tại rất chênh lệch, mà phần thắng có vẻ hơi nghiêng về các vắc xin của Nga, Mỹ (Sputnik-V và Morderna). Nhưng đó mới chỉ là 2 số liệu (thử nghiệm và hiện tại) về tính hiệu quả bảo vệ của vắc xin thôi. Số liệu này không phải tất cả.
Bên cạnh chỉ số về tính hiệu quả này, hiệu quả trong việc bảo vệ người tiêm trước việc chuyển biến bệnh nặng, việc nhập viện, hay tử vong cũng là những con số thực sự quan trọng khác mà mọi người hay bỏ qua. Đến nay khi thế giới phải đối mặt với các biến thể mới, nhìn lại vào biểu đồ 1 các cậu có thể thấy hiệu quả bảo vệ khỏi các ca bệnh chuyển biến nặng vẫn đang là rất cao ở tất cả các loại vắc xin.
Kết luận cho lí do thứ nhất:
Có biến thể mới => tính hiệu quả vắc xin giảm. Tuy nhiên, số liệu cho thấy tỉ lệ lớn người đã tiêm chủng nhưng mắc biến thể Delta thì bệnh không chuyển biến nặng, thậm chỉ không có bệnh và không có triệu chứng[15].
Tỉ lệ tiêm chủng càng nhanh được nâng lên bao nhiêu thì biến thể mới càng khó phát triển bấy nhiêu, có vậy biến thể mới khó phát triển và cắt đứt vòng lặp này.
Thứ hai: Mỗi làn sóng COVID-19 mới chỉ chủ yếu tập trung vào những người chưa được tiêm chủng.
Nếu theo dõi thời sự hàng ngày, các cậu sẽ thấy thông tin này rất quen thuộc. Đó là điều đã xảy ra ở Mỹ, Singapore, Israel, … khi các quốc gia này chứng kiến những làn sóng COVID-19 mới.
Khi xảy ra đợt bùng phát dịch mới, đối tượng chủ yếu là người già (đặc biệt ở các viện dưỡng lão), trẻ em (do quay trở lại trường học).
Kết luận cho lí do thứ hai:
Khi trẻ em, người già và những người chưa được tiêm chủng được “bao quanh” bởi càng nhiều những người đã miễn dịch, thì tỉ lệ mắc của các đối tượng này càng giảm đi.
Thứ ba: Tỉ lệ tiêm chủng ở các quốc gia này chưa đạt tỉ lệ “vàng”.
Khi xảy ra đợt bùng phát dịch mới vào giữa tháng 7, tỉ lệ tiêm vắc xin ở Mỹ đang là hơn 50%, ở Singapore và Isreal cùng là hơn 60%[16]. Tuy nhiên, khi Singapore tiếp tục đẩy mạnh chiến dịch tiêm, tỉ lệ nhiễm của nước này không tiếp tục tăng vọt nữa, đồng thời do đây cũng không phải là một quốc gia đông dân. Trái ngược lại với Israel, từ lúc bùng phát đợt dịch mới, tỉ lệ tiêm vẫn giậm chân tại chỗ, cùng đó là nhân lực, vật lực không đáp ứng kịp thời cho số lượng dân lớn.
Kết luận cho lý do thứ 3:
Tỉ lệ người miễn nhiễm càng cao thì càng dễ dàng tránh được các đợt bùng phát mới.
Thứ tư – lý do cuối cùng: Sự chủ quan.
Tất cả các quốc gia đều gặp tình trạng chung sau khi nới lỏng các quy định xã hội về đeo khẩu trang, gỡ bỏ giãn cách xã hội kém hiệu quả,… Giữa các công dân không còn sự đề phòng, từ đó tất cả đều đang phải đối mặt với làn sóng mới[17].
Kết luận cho lý do 4:
Hậu quả của sự chủ quan (theo nghiên cứu ở Mỹ), sẽ đến sau 4-8 tuần. Thời gian đầu khi được nới lỏng và chưa thấy dấu hiệu đợt bùng phát mới, mọi ngưởi sẽ rất chủ quan. Điển hình chính là ngày lễ 30/04-01/05 của Việt Nam, để kéo theo là hậu quả nặng nề chỉ sau chưa tới 1 tháng (ngày 25/05).
Như vậy, ý thức của mỗi người vẫn là điều tối quan trọng.
Kết luận:
Đừng ngần ngại tiêm và “rủ rê” nhau chờ đợi 1 loại vắc xin nào đó mà cậu cho là hiệu quả nhất. Điều này chỉ làm chậm quá trình chúng ta đạt miễn dịch cộng đồng thôi.
Virus đã đi trước chúng ta 1 đoạn đường, và chúng vẫn đang đi tiếp khi ngày càng sản sinh ra nhiều biến thể. Tuy nhiên, chúng ta cũng đâu có dậm chân tại chỗ. Mọi nỗ lực giãn cách xã hội, sản xuất vắc xin đang giúp chúng mình dần dần thu hẹp khoảng cách với chúng. Thế nhưng vì chưa hoàn toàn đánh bại được vắc xin, mỗi “sự tiến hóa” của virus lại làm cuộc đua này thêm khó khăn. Hãy đừng khiến cuộc đua này trở nên khó khăn hơn khi đặt niềm tin vào những thông tin lừa lọc, giả dối và vô căn cứ để làm chậm bước chân của toàn xã hội.
Tài liệu tham khảo:
[1]
WHO. Coronavirus disease (COVID-19): Vaccines. World Health Organization (WHO). 2020. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.who.int/news-room/q-a-detail/coronavirus-disease-(covid-19)-vaccines?topicsurvey=v8kj13)&gclid=CjwKCAjw64eJBhAGEiwABr9o2KIP7sNniY-AkSOkR9reufv4FSLqTcRkYdRi5xqKdXQMfBGbZ_FhsBoCqCYQAvD_BwE# [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[2]
Bộ Y Tế. Quyết định số 983/QĐ-BYT ngày 01/2/2021 phê duyệt có điều kiện vắc xin cho nhu cầu cấp bách trong phòng chống dịch bệnh COVID-19 cho Vắc xin AstraZeneca.
Bộ Y Tế. Quyết định số 1654/QĐ-BYT ngày 23/03/2021 phê duyệt có điều kiện đối với vaccine Gam-COVID-Vac (tên khác là Sputnik V) của Nga cho nhu cầu cấp bách trong phòng, chống dịch COVID-19.
Bộ Y Tế. Quyết định số 2763/QĐ-BYT ngày 03/6/2021 phê duyệt có điều kiện vaccine cho nhu cầu cấp bách trong phòng, chống dịch COVID-19.
Bộ Y Tế. Quyết định số 2908/QĐ-BYT ngày 12/06/2021 phê duyệt có điều kiện đối với vắc xin Comirnaty cho nhu cầu cấp bách trong phòng, chống dịch COVID-19.
Bộ Y Tế. Quyết định số 3122/QĐ-BYT ngày 03/6/2021 phê duyệt có điều kiện vaccine cho nhu cầu cấp bách trong phòng, chống dịch COVID-19.
Bộ Y Tế. Quyết định số 3448/QĐ-BYT ngày 03/6/2021 phê duyệt có điều kiện vaccine cho nhu cầu cấp bách trong phòng, chống dịch COVID-19.
[3],[4],[16]
Our World in Data. Statistics and Research. Coronavirus (COVID-19) Vaccinations. University of Oxford and Global Change Data Lab. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://ourworldindata.org/covid-vaccinations [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[5]
WHO. Vaccine efficacy, effectiveness and protection. World Health Organization (WHO). 14/7/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/vaccine-efficacy-effectiveness-and-protection#:~:text=All%20COVID%2D19%20vaccines%20approved,for%20ongoing%20safety%20and%20effectiveness. [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[6]
Tuy chưa có nghiên cứu chính xác, các chuyên gia thường lấy con số 70% này làm vạch đích cho độ phủ vaccine, tuy nhiên có một số nghiên cứu mới cho rằng hiện nay tỉ lệ người miễn nhiễm cần đạt trên 80% để hình thành miễn dịch cộng đồng.
[7]
WHO. The Sinopharm COVID-19 vaccine: What you need to know. World Health Organization (WHO). 02/08/2021.[Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.who.int/vietnam/news/feature-stories/detail/the-sinopharm-covid-19-vaccine-what-you-need-to-know [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Kathy Katella. Comparing the COVID-19 Vaccines: How Are They Different?. Yale Medicine. 26/08/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.yalemedicine.org/news/covid-19-vaccine-comparison [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Marcelo Rochabrun and Roxanne Liu. Russia’s Sputnik V shot around 83% effective against Delta variant, health minister says. Reuters. 13/08/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.reuters.com/world/americas/peru-study-finds-sinopharm-covid-vaccine-504-effective-against-infections-2021-08-13/ [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Reuters. Peru study finds Sinopharm COVID vaccine 50.4% effective against infections. Reuters. 13/08/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/russias-sputnik-v-shot-around-83-effective-against-delta-variant-health-minister-2021-08-11/ [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[8]
Tessa Wong. Covid: Is China’s vaccine success waning in Asia?. BBC. 19/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.bbc.com/news/world-asia-57845644 [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[9]
Catherine Schuster-Bruce; Taylor Tyson; Sawyer Click. All the differences between COVID-19 vaccines, summarized in a simple table. Insider. 10/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.businessinsider.com/covid-vaccines-compared-vaccine-pfizer-oxford-moderna-astrazeneca-side-effects-2021-2 [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[10]
Bianca Nogrady. Mounting evidence suggests Sputnik COVID vaccine is safe and effective. Nature. 08/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.nature.com/articles/d41586-021-01813-2 [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
VNVC. VACCINE SPUTNIK V (NGA): CHẤT LƯỢNG KIỂM ĐỊNH NGỪA COVID TRÊN 90%. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://vnvc.vn/sputnik-v/ [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Catherine Schuster-Bruce; Taylor Tyson; Sawyer Click. All the differences between COVID-19 vaccines, summarized in a simple table.Insider. 10/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.businessinsider.com/covid-vaccines-compared-vaccine-pfizer-oxford-moderna-astrazeneca-side-effects-2021-2 [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[11],[12]
UNICEF. COVID-19 Vaccine Market Dashboard. An interactive tool for partners, manufacturers, and countries to follow the developments of the COVID-19 vaccine market with up-to-date information. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.unicef.org/supply/covid-19-vaccine-market-dashboard [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
PMC. An overview of procurement, pricing, and uptake of COVID-19 vaccines in Pakistan. 31/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8324410/#b0015 [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Mark Terry. UPDATED Comparing COVID-19 Vaccines: Timelines, Types and Prices. BioSpace. 28/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.biospace.com/article/comparing-covid-19-vaccines-pfizer-biontech-moderna-astrazeneca-oxford-j-and-j-russia-s-sputnik-v/ [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[12]
Alexandre F. Santos; Pedro D. Gaspar; Heraldo J. L. de Souza. Refrigeration of COVID-19 Vaccines: Ideal Storage Characteristics, Energy Efficiency and Environmental Impacts of Various Vaccine Options. Energies. 2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.mdpi.com/1996-1073/14/7/1849/pdf#:~:text=The%20Sputnik%20V%20vaccine%20has,8%20%E2%97%A6C%20%5B12%5D [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[13]
Josh Holder. Tracking Coronavirus Vaccinations Around the World. The New York Times. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-vaccinations-tracker.html [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[14]
Hilary Brueck; Andrew Dunn. Coronavirus vaccines compared: What to know about shots from Moderna and Pfizer, from safety to side effects. Insider. 19/12/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.businessinsider.com/pfizer-moderna-covid-19-vaccines-comparison-how-the-shots-compare-2020-12 [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[15]
Aradhana Aravindan and Chen Lin. Vaccinated people make up 75% of recent COVID-19 cases in Singapore, but few fall ill. Reuters. 13/07/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.reuters.com/world/asia-pacific/vaccinated-people-singapore-make-up-three-quarters-recent-covid-19-cases-2021-07-23/ [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
[17]
Lisa Lockerd Maragakis. Coronavirus Second Wave? Why Cases Increase. Johns Hopkins Medicine. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/coronavirus/first-and-second-waves-of-coronavirus [Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Maya Alleruzzo. COVID cases are rising in highly vaccinated Israel. But it doesn’t mean Australia should give up and ‘live with’ the virus. 24/08/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://theconversation.com/covid-cases-are-rising-in-highly-vaccinated-israel-but-it-doesnt-mean-australia-should-give-up-and-live-with-the-virus-166404[Truy cập lần cuối ngày 31/08/2021]
Tài liệu đọc thêm:
Reuters. COVID-19 Global tracker. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://graphics.reuters.com/world-coronavirus-tracker-and-maps/
https://vdata.nikkei.com/en/newsgraphics/coronavirus-vaccine-status/
https://www.usatoday.com/in-depth/graphics/2021/03/27/comparing-covid-19-vaccines/6806600002/
https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/vaccine-efficacy-effectiveness-and-protection
Reuters. Explainer: Are Chinese COVID-19 shots effective against the Delta variant?. Reuters. 29/06/2021. [Trực tuyến]. Địa chỉ: https://www.reuters.com/world/china/are-chinese-covid-19-shots-effective-against-delta-variant-2021-06-29/ (Có vẻ cả 2 vắc xin TQ đều chưa có số liệu tốt về chống lại các biến thể mới)
https://theconversation.com/sinopharm-covid-vaccine-the-world-needs-to-keep-using-it-even-if-its-less-effective-than-pfizer-162207 (giải thích vì sao Sinopharm tạm thời chưa chứng mình được hiệu quả nhưng chúng ta vẫn cần tiêm)
https://www.nature.com/articles/d41586-021-01813-2 (Bộ trưởng Bộ Y Tế Nga khẳng định về hiệu quả Sputnik-V, ngoài ra chưa có nghiên cứu chính thức. Tuy nhiên Sputnik-V đã cho thấy hiệu quả rõ rệt ở nhiều nước, điển hình là Argentina ngay cả đối với những người mới chỉ tiêm 1 mũi)
Bạn có thể đăng kí nhận nội dung và bài viết mới của blog qua email tại đây.
Thao Nguyen 